Schaken en kunst

Op woensdag 8 oktober wordt in bij DGT in Enschede de tentoonstelling Schaakkunst geopend. Er is dan kunst te zien die alles te maken heeft met schaken. En er zijn schaakspullen te zien die alles te maken hebben met kunst en cultuur.

De opening wordt verricht door Eddy Schuyer, voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Schaak Bond en schrijver van het boekje Het schaakspel in de kunst- en cultuurhistorie (1968). Schuyer zat voor D66 zestien jaar in de Eerste Kamer (1991 tot 2007).

De relatie schaken en kunst is al eeuwenlang een onderwerp van discussie. Is schaken kunst? Heeft kunst iets van schaken in zich?

Marcel Duchamp, zowel schaker als kunstenaar, omschreef het zo: Niet alle kunstenaars zijn schakers, maar alle schakers zijn kunstenaars. De schrijver Menno ter Braak deelde die mening. In zijn "Gelijkenis van het schaakspel" (uit 1935), zegt hij dat "het schaakspel zich in zijn constructie als in de geestelijke standing van zijn beoefenaars, overal tegen kunst en wetenschap aanvlijt.

Anderen gaan echter uit van een definitie van kunst. Zij beoordelen zaken als techniek, schoonheid, diepgang, gevoel, inhoud en constateren dat er weinig raakvlakken zijn tussen schaken en kunst.

Onder hen was ook de Nederlandse schaakgrootmeester en columnist Jan Hein Donner. Hij schreef:  'De werkelijke schoonheid van het schaken wordt uitsluitend uitgedrukt in de zetten, 1. e2-e4, in 23. … Dg3!! en natuurlijk in 47. … Lh3!!'.  'Die beschouwingen over schaken en kunst', schreef Donner, 'hebben iets nuffigs. De waarde van dit spel ligt er niet in dat Goethe er een gunstig oordeel over had of dat Jean Rostand het speelde. Het schaken is een cultuurmonument omdat El Greco het speelde, Lasker, Aljechin en Botwinnik. Daarom is schaken juist niet kunst. Veel dingen zijn met schaken te vergelijken, maar schaken is alleen maar schaken'.

Hoe het ook zij, de tentoongestelde werken van 16 kunstenaars leggen allemaal de relatie tussen schaken en kunst.

Ze zijn bijeengebracht door het jonge bedrijf Schaakkunst, een initiatief van Margreet Wevers en Geert van Tongeren. Zij verkopen kunst en schaakattributen via de website www.schaakkunst.nl.


Oudste schaakklok

Heel bijzonder is dat de (voor zover bekend) oudste schaakklok ter wereld op de expositie zal zijn. Het gaat om een antieke schaakklok uit de negentiende eeuw, vervaardigd door Fattorini. De klok werd geïntroduceerd op het door Zukertort gewonnen London International Tournament van 1883. Dit is, voor zover bekend, het enig overgebleven exemplaar.

Het is aardig deze klok te zien naast de schaakklokken die in de loop der jaren door DGT gemaakt zijn. Zoals de nieuwste klok, die opvouwbaar is en een Chess960-functie heeft. Een wereldprimeur van DGT, die op dit gebied marktleider in de wereld is.

De tentoonstelling Schaakkunst loopt van 8 oktober tot en met 19 januari en is op werkdagen tijdens kantooruren gratis toegankelijk. DGT is gevestigd aan de Hengelosestraat 66 in Enschede, op loopafstand van het station.